Οι απόψεις του Foulkes, ειδικά η τελευταία κάνουν εμφανές για το πόσο σημαντικό ρόλο παίζει η ομάδα στο να κάνει συνειδητά κομμάτια του κοινωνικού ασυνειδήτου και να προσφέρει νέους τρόπους επικοινωνίας.
H ομαδική ανάλυση αποσκοπεί στο να προσφέρει στους συμμετέχοντες μια “διορθωτική ή επανορθωτική συναισθηματική εμπειρία”, μια εμπειρία που αποτελεί θεμέλιο λίθο της θεραπευτικής αποτελεσματικότητας. Πρόκειται για μια αλλαγή τόσο στο συμπεριφορικό επίπεδο, όσο και στο βαθύτερο επίπεδο των εσωτερικευμένων εικόνων προηγούμενων ή πρωταρχικών σχέσεων. Η ομαδική διαδικασία οδηγεί στην “εκπαίδευση του εγώ εν δράσει”, όπως το έθεσε ο Foulkes, δηλαδή στην “μάθηση” ενός διαφορετικού τρόπου επικοινωνείν και σχετίζεσθαι μέσα στο δίκτυο των ομαδικών αλληλεπιδράσεων.
Αυτό το που πρέπει να έχουμε υπόψιν μας και συμβαίνει σαφώς σε μια ομάδα: είναι ότι τα μέλη μιας αναλυτικής ομάδας έχουν πολλά κοινά ακόμη και πριν συναντηθούν. Αυτό ισχύει ανεξάρτητα από το πόσο ετερογενείς είναι οι διαταραχές τους. Έχουν από κοινού αυτό που ο Φουλκς ονόμασε «θεμελειώδης μήτρα», (Foulkes, 1986: 131) με βάση τις βιολογικές ιδιότητες του είδους και επίσης τις πολιτισμικά σταθερά ενσωματωμένες αξίες και αντιδράσεις. Μία παρόμοια θεμελειώδης μήτρα υπάρχει σε μεγαλύτερο και κοινωνικό ομάδες: κάθε ομάδα παράγει τη δική της θεμελειώδη μήτρα.
Το ομαδικό ασυνείδητο λοιπόν αναπτύσσεται στη βάση των κοινών που υπάρχουν στην ομάδα, αλλά και καθ’ όλη τη διάρκεια της ομαδικής αναλυτικής διαδικασίας. Πως όμως εξελίσσεται η ομάδα;
Η ομάδα προχωρά και ωριμάζει μέσα από 5 στάδια ανάπτυξης: σχηματισμός, καταιγισμός, νορμοθέτηση, δράση, τερματισμός. Που στα Αγγλικά αποδίδει η ομοιοκαταληξία: forming, storming, norming, performing, adjourning. Τα στάδια αυτά τα βλέπουμε όχι μόνο στις θεραπευτικές ομάδες, αλλά σε όλες της ομάδες, όπως π.χ. επαγγελματικών συνεργασιών.
Στάδιο σχηματισμού
Το στάδιο διαμόρφωσης περιλαμβάνει μια περίοδο προσανατολισμού και εξοικείωσης. Η αβεβαιότητα είναι υψηλή κατά τη διάρκεια αυτού του σταδίου και οι άνθρωποι αναζητούν ηγεσία και εξουσία. Ένα μέλος που είναι πεπειραμένο μπορεί να φαίνεται να αναλαμβάνει τον έλεγχο. Τα μέλη της ομάδας κάνουν ερωτήσεις όπως “Τι μου προσφέρει η ομάδα;” «Τι αναμένεται από μένα;» «Θα ταιριάξω;» Οι περισσότερες αλληλεπιδράσεις είναι κοινωνικές καθώς τα μέλη γνωρίζονται σταδιακά μεταξύ τους.
Στάδιο καταιγισμού
Το στάδιο της καταιγίδας είναι το πιο δύσκολο και κρίσιμο στάδιο που πρέπει να περάσει η ομάδα. Είναι μια περίοδος που χαρακτηρίζεται από σύγκρουση και ανταγωνισμό καθώς εμφανίζονται οι μεμονωμένες προσωπικότητες. Εδώ η ομάδα διερευνά τα όρια των σχέσεων μεταξύ των μελών. Τα μέλη ενδέχεται να διαφωνούν σχετικά με τους στόχους της ομάδας, και υποομάδες και κλίκες μπορεί να σχηματιστούν γύρω από ισχυρές προσωπικότητες ή τομείς συμφωνίας. Για να περάσουν από αυτό το στάδιο, τα μέλη πρέπει να εργαστούν για να ξεπεράσουν τα εμπόδια, να αποδεχτούν τις ατομικές διαφορές και να εργαστούν μέσω αντιφατικών ιδεών για τα καθήκοντα και τους στόχους της ομάδας. Οι ομάδες μπορούν να μπλοκαριστούν σε αυτό το στάδιο. Η αποτυχία αντιμετώπισης συγκρούσεων μπορεί να οδηγήσει σε μακροπρόθεσμα προβλήματα.
Στάδιο νορμοθέτησης
Σε αυτό το στάδιο έχουμε την Εγκαθίδρυση ομαδικό – αναλυτικής Κουλτούρας. Εάν οι ομάδες περάσουν από το στάδιο της καταιγίδας, επιλύεται η σύγκρουση και εμφανίζεται κάποιος βαθμός ενότητας. Στο στάδιο των κανονισμών, η συναίνεση αναπτύσσεται γύρω από τους ρόλους των μεμονωμένων μελών. Οι διαπροσωπικές διαφορές αρχίζουν να επιλύονται και αναδύεται μια αίσθηση συνοχής και ενότητας. Η απόδοση της ομάδας αυξάνεται κατά τη διάρκεια αυτού του σταδίου καθώς τα μέλη μαθαίνουν να συνεργάζονται και αρχίζουν να επικεντρώνονται στους στόχους της Ομάδας. Κομμάτια του ομαδικού ασυνειδήτου των μελών γίνονται συνειδητά, αλλαγές ακολουθούν. Ωστόσο, η αρμονία είναι επισφαλής, και αν εμφανιστούν εκ νέου διαφωνίες, η ομάδα μπορεί να επιστρέψει στην καταιγίδα.
Στάδιο δράσης
Στο στάδιο της δράσης, η συναίνεση και η συνεργασία έχουν καθιερωθεί και η ομάδα είναι ώριμη, οργανωμένη και σε καλή λειτουργία. Υπάρχει μια σαφής και σταθερή δομή και τα μέλη είναι δεσμευμένα στην αποστολή της ομάδας. Προβλήματα και συγκρούσεις εξακολουθούν να εμφανίζονται, αλλά αντιμετωπίζονται εποικοδομητικά. Η ομάδα επικεντρώνεται στην επίλυση προβλημάτων και στην επίτευξη των στόχων της ομάδας. Τα μέλη επικεντρώνονται στις ομαδικές αλληλεπιδράσεις.
Στάδιο τερματισμού
Ο τερματισμός της ομαδικής θεραπείας είναι πολύπλοκος. Το να έρθει κανείς αντιμέτωπος με το τέλος της θεραπείας, είναι μια οριακή εμπειρία μια αντιπαράθεση με τα όρια. Ο τερματισμός της ομάδας είναι μια πραγματική απώλεια. Ο θεραπευτής πρέπει να επιστήσει την προσοχή σε δυσπροσαμοστικούς τρόπους διαχείρισης της απώλειας. Όμως ο τερματισμός μπορεί να είναι μια σημαντική δύναμη στη διαδικασία της αλλαγής, αν κατανοηθεί και αντιμετωπιστεί κατάλληλα.
Τα στάδια αυτά τα παρατηρούμε θεραπευτικές ομάδες αλλά και σε ομάδες εργασίας. Στις θεραπευτικές ομάδες τα στάδια αυτά περιγράφουν κυρίως μια κλειστή ομάδα, όπου όλα τα μέλη ξεκινούν μαζί και δεν δέχεται καινούργια μέλη μετά από δύο-τρείς συνεδρίες.
Συνήθως οι ομάδες είναι ανοιχτές που συνήθως διατηρούν ένα σταθερό μέγεθος και αντικαθιστούν μέλη, καθώς κατά τη διάρκεια υπάρχουν αποχωρήσεις. Εδώ στο ξεκίνημα μπορούμε να παρατηρήσουμε τα ίδια στάδια, αλλά καθώς η ομάδα προχωρά οι αποχωρήσεις και οι ερχομοί νέων μελών οδηγούν σε επανεμφάνιση των διαφόρων σταδίων, κάνοντας την ομάδα να “βουτά” σε προηγούμενα στάδια εξέλιξης και να προχωρά ξανά. Τα νέα μέλη έρχονται σε ένα περιβάλλον που έχει εγκαθιδρυθεί ομαδικό – αναλυτικής κουλτούρα, που τους επηρεάζει και ταυτόχρονα την αμφισβητούν και επηρεάζουν, οδηγώντας σε μια νέα διαμόρφωση της.